Lajmska bolest, ili borelioza, potencijalno je opasno po život a prenosi se na ljude ubodom krpelja. Krpelj zarazi osobu bakterijom Borrelia burgdorferi (B. burgdorferi).
U početku se može pojaviti osip. To može nestati bez lečenja, ali vremenom osoba može razviti probleme sa zglobovima, srcem i živčanim sistemom.
Malo ćemo se pozabaviti statistikom koja je rađena, a gde drugo nego u Americi.
Lajmska bolest je najčešća zarazna bolest krpelja koja se prenosi u Sjedinjenim Državama. Krpelji pokupe bakterije kada ugrize miševe ili jelene koji ga nose.
Prvi put je prijavljena 1977. u gradu zvanom Old Lyme, Konektikat.
Centri za kontrolu i prevenciju bolesti su tokom 2015. godine zabilježili preko 25.000 potvrđenih slučajeva lajmske bolesti i preko 9.000 verojatnih slučajeva, incidencija od 8.9 slučajeva na svakih 100.000 ljudi.
Najviše je bilo u Pensilvaniji, sa 7.351 potvrđenih slučajeva. Nova Engleska, srednjoatlantske države i gornji srednji zapad najviše su sklone krpeljima koji mogu širiti lajmsku bolest.
Činjenice o lajmskoj bolesti
Evo nekoliko ključnih tačaka o lajmskoj bolesti. Više detalja naravno u nastavku tekst.
- Lajmska bolest je najčešća bolest krvonosnih krpelja u SAD-u.
- Bolest se može preneti samo ujedima određenih vrsta krpelja.
- Čest simptom lajmske bolesti je osip s eritemom migrans.
- Bez efikasnog lečenja simptomi nestaju, ali teži simptomi mogu se pojaviti sedmicama, mjesecima ili godinama kasnije.
Simptomi
Početni znaci i simptomi lajmske bolesti obično su vrlo blagi. Neki ljudi možda neće primetiti nikakve simptome ili mogu pomisliti da imaju gripu.
Nakon početne faze, razvijaju se daljnji simptomi.
Simptomi mogu nestati, ali bolest može utjecati na telo i na druge načine, godinama kasnije.
Prva Faza: Rana Lajmska Bolest
Eritem migrans (EM) je osip koji se često pojavljuje u ranom stadijumu lajmske bolesti, od 3 do 30 dana nakon infekcije, odnosno u proseku 7 dana.
EM utječe na 70 do 80 posto ljudi koji su zaraženi.
Osip:
- obično započinje kao malo crveno područje koje se širi tokom nekoliko dana, da bi dostiglo promer od 12 centimetara ili 30 centimetara
- može izgubiti boju u središtu, dajući izgled bikovog oka
- obično počinje na mestu ujeda krpelja, ali može se pojaviti i negde drugo dok se bakterije šire
- nije bolno ili svrabi, ali može biti toplo na dodir
Osip može biti manje vidljiv na tamnijoj koži.
Faza 2: Rano Diseminirana Lajmska Bolest
Osip će nestati nakon otprilike 4 sedmice, čak i bez lečenja, ali drugi simptomi mogu se pojaviti danima ili mesecima nakon ugriza.
U te simptome spadaju:
- meningitis ili upala mozga i leđne moždine što dovodi do glavobolje i ukočenog vrata
- dodatni osipi
- otečeni limfni čvorovi
- umor
- bol u tetivama, mišićima, zglobovima i kostima, posebno kod velikih zglobova
- nepravilni rad srca
- paraliza lica ili gubitak mišićnog tonusa na jednoj ili obe strane lica
- vrtoglavica i kratkoća daha
- bolovi u živcima, ukočenost ili trnce u rukama ili nogama
Ovi simptomi mogu proći bez lečenja u roku od nekoliko sedmica ili meseci, ali s vremenom osoba može doživeti dodatne komplikacije.
Svako ko dobije lajmsku bolest treba odmah dobiti medicinsku pomoć. Rani tretman je efikasniji.
Faza 3: Kasno Diseminirana Lajmska Bolest
Poznata i kao kasna lajmska bolest, ovo može biti prvi znak bolesti kod nekih ljudi.
Simptomi se mogu pojaviti sedmicama, mesecima pa čak i godinama nakon početne infekcije ako pacijent nije primio lečenje ili ako lečenje antibioticima nije bilo potpuno učinkovito.
Kod nekih pacijenata ovo može biti prvi znak bolesti.
Može uključivati probleme sa nervnim sistemom i srcem.
Osoba može imati:
- poteškoće u koncentraciji
- problemi sa spavanjem i vidom
- gubitak memorije
- ukočenost i bol
- nepravilni otkucaji srca
- bol u zglobovima
- paraliza mišića lica
Oko 60 posto neizlečenih pacijenata osetit će periodične bolove artritisa s jakim oticanjem zglobova, posebno u velikim zglobovima.
Sindrom lajmske bolesti nakon tretmana
Čak i nakon tretmana, nekoliko ljudi može doživeti sindrom lajmske bolesti, koji se ponekad naziva i hroničnom lajmskom bolešću.
To uključuje nespecifične simptome, poput umora i bolova u zglobovima, koji mogu trajati mesecima nakon tretmana.
Antibiotici verovatno neće pomoći pa lečenje ima za cilj ublažavanje simptoma, na primer, putem odmora i protivupalnih lekova.
Simptomi bi se trebali rešiti na vrijeme.
Prenošenje – Kako se prenosi Lajmska bolest
U SAD, B. burgdorferi, bakterija koja uzrokuje lajmsku bolest, ulazi u ljude putem ugriza zaraženog krpelja s crnom nogom.
Odrasli krpelj ili mlada nimfa izbacuju prave malu rupu u koži i ubacuju dijelove svojih usta u otvor, pričvršćujući se za domaćina.
Krpelji se teže pričvršćuju na teško vidljiva područja ljudskog tijela, poput vlasišta, pazuha i prepona.
Uopšteno, krpelj mora ostati pričvršćen najmanje 36 do 48 sati prije prijenosa bakterije na čoveka.
Kao rezultat, rizik od dobivanja lajmske bolesti od krpelja, čak i tamo gdje su krpelji prevladavajući, iznosi između 1,2 i 1,4 posto.
Većina ljudi se reši odraslog krpelja prije nego što on ima vremena za prenos bakterije, pa infekcije kod ljudi obično nastaju usljed uboda jedva vidljivih nimfi.
Da li je moguć prenos sa čoveka na čoveka?
Širenje lajmske bolesti ne može se preneti sa čoveka na čoveka, na primer dodirom, ljubljenjem ili seksualnim kontaktom.
Psi i mačke mogu dobiti lajmsku bolest, ali ne mogu zaraziti ljude. Nije bilo zabeleženih slučajeva da je neko oboleo od lajmske bolesti jedući divljač recimo.
Lajmska bolest se ne može prenijeti zrakom, hranom ili vodom.
Uši, komarci, buve ili muhe to ne prenose.
Trudnoća i dojenje
Neke manje studije povezale su Lajmsku bolest u trudnoći s oštećenjem ili smrti ploda, ali nije bilo dovoljno istraživanja da bi se zaključilo da lajmska bolest negativno utječe na trudnoću.
Nema izvještaja o prijenosu putem dojenja.
Žena kojoj je za vrijeme trudnoće potreban tretman protiv lajmske bolesti primit će drugačiju vrstu liječenja antibioticima nego inače.
Dijagnoza Lajmske bolesti
U idealnom slučaju, liječenje bi trebalo početi čim se pojavi EM osip.
Ako je osoba bila na području gdje je lajmska bolest uobičajena, a ima simptome, liječenje može započeti čak i bez ispitivanja krvi.
To je zbog toga što antitela na bakterije trebaju od 2 do 6 sedmice da se pojave u krvnim pretragama, tako da krvni test urađen u roku od mjesec dana od infekcije može dati lažni rezultat.
Ljudi bi trebali odmah reći svom ljekaru ako:
- žive u području visokog rizika
- imaju simptome koji bi mogli ukazivati na lajmsku bolest
- su nedavno izloženi krpeljima
Ako se lajmska bolest u ranom stadijumu ne leči, postoji ozbiljan rizik od ozbiljnijih simptoma kasnije, čak i godina kasnije.
Pacijentima sa otečenim zglobovima ili neurološkim simptomima može se uputiti test PCR (lančana reakcija polimeraze) kako bi se proverilo da li postoji bakterijska DNK. Tečnost se crpi iz inficiranog zgloba ili kičme.
Lečenje
Tokom ranih stadija Lymeove bolesti, lečenje antibioticima obično dovodi do brzog i potpunog oporavka.
U kasnijim fazama, posebno ako osoba ima artritis i neurološka stanja, bit će potrebni intravenski antibiotici ili antibiotske injekcije.
Čak i nakon završetka lečenja, pacijenti se mogu pozitivno testirati na anti-B. burgdorferi antitela, ali to ne mora nužno značiti da i dalje imaju lajmsku bolest.
Prevencija
Da se opet vratimo na SAD.
Čini se da učestalost lajmske bolesti raste u SAD-u.
Nacionalna fondacija za nauku sugeriše da bi to moglo desiti zbog fragmentacije šume, jer čini se da manji fragmenti šume sadrže više krpelja.
To je uobičajeno u gradovima i prigradskim i ruralnim područjima. Popularno su stanište miševa belih nogu, jer ima manje predatora.
Miševi s belom nogom glavni su nosioci bakterije koja uzrokuje lajmsku bolest. Kada se crnonogi krpelji hrane miševima, mogu prenijeti bakterije.
Najbolji način za sprečavanje lajmske bolesti je izbjegavanje uboda krpelja.
Neki od načina za to su:
- nemojte zanemariti simptome ukoliko se pojave
- budite svjesni rizika, posebno ako živite u oblasti koja je poznata po lajmskoj bolesti
- koristite sredstvo za zaštitu na koži, odeću i planinarsku opremu ili kampovanje
- lečite kućne ljubimce lečenjem protiv krpelja
- proverite telo, opremu, odeću i kućne ljubimce od krpelja nakon što provedete vrijeme vani
- tuširajte se nakon dolaska u kuću
- sušite odeću na visokoj temperaturi kako bi se ubili krpelji
- pitajte ovlaštene ustanove na koji način zaštititi vaše dvorište
- brzo i pravilno uklonite krpelje i fotografišiteu slučaju da trebate pokazati lekaru
Prilikom pregleda tela, predlaže se da se posebna pažnja usmeri na sledeće:
- ispod ruku i iznad kolena
- u ušima i oko njih
- u stomaku, u predelu pupka
- u glavi i kosi
- između nogu
- oko struka
Ako se krpelj pričvrsti na kožu na manje od 24 sata, malo je vjerovatno da će preneti lajmsku bolest.
